Από τις αρχές της 10ετίας του 2000, τόσο στον Αραβικό Κόσμο, όσο και
σε άλλες περιοχές όπου υπάρχουν μουσουλμανικοί πληθυσμοί· ακόμη δε και
σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης, στις οποίες υπάρχει αξιοσημείωτη παρουσία
μουσουλμάνων μεταναστών, βοηθούντων και ατυχών πολιτικών επιλογών της
Δύσης, εμφανίζεται μια σημαντική άνοδος του πολιτικού Ισλάμ.
Πέραν των όσων διατυπώνονται για τα αίτια της εξελίξεως αυτής,
κάποιοι αναλυτές την αποδίδουν και στην παρακμή του δυτικού πολιτισμού, ο
οποίος έχει διαδώσει τον δυτικό τρόπο ζωής σε παγκόσμιο επίπεδο,
αδυνατεί όμως να παρουσιάσει ισχυρές αξίες και κυρίως να πείσει για
αυτές και για την συμβατότητα λόγου και πρακτικής που τις υπηρετεί.
Ανακλαστικά, επομένως, αναπτύσσονται κινήματα αντίδρασης και ειδικά στον
Μουσουλμανικό Κόσμο (π.χ., σαλαφιστές)1, αυτά αποκτούν σημαντικά
ευρύτερη εμβέλεια λόγω της ιδιαίτερης αντίληψης που διαμορφώνει το
Ισλάμ, μέσω της ερμηνείας της κοσμικής τάξης η οποία περιέχεται στους
στίχους (σούρα) του Ιερού Κορανίου.
Δεδομένης της εμφάνισης του νέο-Οθωμανικού δόγματος και της ύπαρξης
του Αχμέτ Νταβούτογλου στην θέση του Πρωθυπουργού της Τουρκίας, μια
ενδελεχής ανάγνωση και βασική σπουδή του Ισλάμ, θα βοηθούσε στην
κατανόηση και επομένως, στον αποτελεσματικότερο σχεδιασμό μέτρων και
πολιτικών έναντι όχι μόνον των Τουρκικών επιδιώξεων, αλλά και των
φαινομένων τα οποία απορρέουν από την έξαρση κινητικότητας του ισλαμικού
ζηλωτισμού και της επιρροής που αποκτούν τα ισλαμιστικά κινήματα στην
διαμόρφωση πολιτικής των μουσουλμανικών κρατών και ταυτοχρόνως, στις
επιδράσεις που προκύπτουν στον ευρύτερο χώρο της Νοτιοανατολικής
Μεσογείου· χώρος στον οποίο η Ελληνική πλευρά –Ελλάδα και Κύπρος-, έχει
άμεση συνάφεια.
Προκειμένου να κατανοηθεί η δράση των μουσουλμανικών κινημάτων, τόσον
ως προς την γένεση, ανάπτυξη και συμπεριφορά όσο και ως προς τις
στρατηγικές τους επιλογές (η περίπτωση του ISIS είναι χαρακτηριστική,
αλλά, αν και η πλέον ακραία, δεν αποτελεί μοναδικότητα), είναι αναγκαίο
να γνωρίσουμε και να κατανοήσουμε το «Ισλάμ» ως κοσμοθεωρία.
Το φιλότεχνο Ισλάμ
Πρέπει πάντοτε να συγκρατείται το γεγονός ότι, από την Χιζρά (Εγίρα
για τα καθ’ υμάς), δηλαδή το έτος 622 μέχρι και την οριστική
«Ανακατάληψη» (Reconquista) της Ιβηρικής με την κατάλυση του Χαλιφάτου
της Γρανάδας από τον Φερδινάνδο τον Καθολικό και την Ισαβέλλα Α΄ την
Καθολική το 1492, το Ισλάμ δεν παρουσίαζε την εικόνα που έχει
αποκρυσταλλωθεί σήμερα για αυτό το θρήσκευμα και που προέκυψε εξ αιτίας
της δράσης των φανατικών θρησκόληπτων. Στην Ανδαλουσία και το Μαγρέμπ,
άνθισαν οι Τέχνες (τα μεγαλύτερα έργα και μνημεία Ισλαμικής Τέχνης
προέρχονται από αυτήν την περίοδο και αυτήν την περιοχή), η επιστήμη και
φυσικά δεν πρέπει να παραβλέπεται η διάσωση των αρχαίων κειμένων των
Ελλήνων φιλοσόφων και συγγραφέων στην Αλεξάνδρεια.
Ψήγματα μεταστροφής στην συμπεριφορά των μουσουλμανικών πληθυσμών
αρχίζουν να εμφανίζονται μετά την μεγάλη ήττα του χαλιφάτου καθώς αυτή,
είθισται ανέκαθεν και για όλους τους πληθυσμούς να αποδίδεται ως
συνέπεια της απομάκρυνσης από τον θείο λόγο. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία
υπήρξε η επένδυση ελπίδας για την διατήρηση της περηφάνιας των
μουσουλμάνων, όπου γης, για μεγάλο χρονικό διάστημα και μέχρι τον Α΄ ΠΠ,
οπότε και επήλθε η διάλυσή της.
Η αποικιοκρατία των Δυτικών που έκανε τους Άραβες «δούλους»
Η μετέπειτα εγκατάσταση των αποικιοκρατικών καθεστώτων, ουσιαστικά
εξελήφθη από τους μουσουλμάνους –κυρίως Άραβες-, ως περίοδος παρακμής
και τούτο διότι αυτό συναρτάτο με την εγκατάσταση μιας «δουλικής» προς
τις Δυτικές δυνάμεις, άρχουσας τάξης. Δεν είναι τυχαίο ότι τα καθεστώτα
αυτά, κατά την περίοδο της από-αποικιοποίησης, κατά κύριο λόγο,
ανετράπησαν με ένοπλα μέσα και στρατιωτικά κινήματα (Αίγυπτος, Ιράκ,
Λιβύη, Συρία κ.λπ).
Ποιο είναι όμως εκείνο το σημείο, εκείνη η αιτία που συνιστά την
ομοιότροπη συμπεριφορά των μουσουλμανικών πληθυσμών και γιατί αυτό
συμβαίνει; Δεν είναι εύκολο να κατανοήσουμε την πολιτική κουλτούρα των
μουσουλμάνων, αν δεν γνωρίζουμε –έστω και σε αδρές γραμμές-, την
ισλαμική θεώρηση για την κοσμική τάξη. Στα προεκτεθέντα ερωτήματα, η
απάντηση βρίσκεται στην οντολογική ερμηνεία της μουσουλμανικής
θρησκείας.
Τι λέει και τι πρεσβεύει το Ισλάμ
Όλη η ουσία του Ισλάμ, αρχίζει και τελειώνει στην φράση της Sahanda(
Σαχάντα), της Ομολογίας και η οποία είναι ένας από τους 5 πυλώνες του
Ισλάμ: «A Shadou La Illaha il Allah – A Shadou ain Mohamad an rashull
Allah» (α σχαντού λα ιλάχα ιλ Αλλάχ – α σαντού αϊν Μοχάμεντ αν ρασσούλ
Αλλάχ): «Ομολογώ ότι δεν υπάρχει άλλος θεός εκτός από Τον Θεό – ομολογώ
ότι ο Μωάμεθ είναι ο Προφήτης του Θεού». Η βαθύτερη κατανόηση της
φράσεως αυτής, αποκαλύπτει και τον πυρήνα της ισλαμικής θρησκείας.
Σύμφωνα με αυτή την αδιαπραγμάτευτη θεώρηση, ο Αλλάχ είναι ο απόλυτος
Δημιουργός και με απόλυτη κυριαρχία επί των «σχετικών» δημιουργημάτων.
Αυτή η αρχή, συνιστά την πολιτική-πολιτισμική συνείδηση των
μουσουλμανικών πληθυσμών την οποία έρχεται να ολοκληρώσει το δεύτερο
τμήμα της Ομολογίας, δια της οποίας αποδίδεται η κορυφαία θέση στον
Προφήτη Μωάμεθ, ο οποίος μεταφέρει με απόλυτο τρόπο το θέλημα του Θεού,
είτε δια του Κορανίου -το οποίο είναι η απόλυτη αλήθεια καθώς
αποκαλύφθηκε από τον ίδιο τον Αλλάχ προς τον Προφήτη διά του Αρχαγγέλου
Γαβριήλ- είδε μέσω των χαντίθ (των παραδόσεων και των αποφθεγμάτων του
Προφήτη). Η υποχρέωση σε αυτά τα δεδομένα, δημιουργεί το ιδανικό
υπόστρωμα πρώτον για την οικουμενικότητα του Ισλάμ, καθώς ο μουσουλμάνος
ανεξαρτήτως χρώματος, φυλής ή φύλου είναι ίσος και αδιάκριτος έναντι
του Νόμου και υποχρεούται να υπακούει στον Προφήτη και την εξουσία του
Χαλιφάτου (ατυχώς, δεν υπάρχουν γραπτά στοιχεία για την ζωή του Προφήτη
μιας και ο πρώτος βιογράφος έγραψε περίπου έναν αιώνα μετά).
Επιπροσθέτως, το Κοράνι (the Holly Quran), δεν είναι μόνον ένα
θεολογικό κείμενο αλλά ρυθμίζει την ζωή των Πιστών σε όλα τα πεδία της
ανθρώπινης δραστηριότητας και επειδή ακριβώς είναι ο λόγος του Αλλάχ που
παρεδόθη άμεσα από τον ίδιο, είναι Τέλειο και επομένως το τέλειο δεν
μπορεί να διορθωθεί από ανθρώπινα χέρια. Συνεπώς οι μουσουλμανικές
κοινωνίες ευνοήτως, είναι εφεκτικές σε οποιαδήποτε μεταβολή της
κορανικής τάξης.
Για τους πιστούς του Ισλάμ, ο κόσμος διακρίνεται σε δύο κύριες
εδαφικές ενότητες: Την Γη των Πιστών (Ούμα) ή Γη της Ειρήνης (Dar
al-Islam) και την Γη των Απίστων ή Γη του Πολέμου (Dar al-harb)2.
Επομένως, καθίσταται αντιληπτό το γεγονός ότι η δυϊκή, αυτή, αντίληψη
αποτελεί το ιδανικό υπόστρωμα για την ανάπτυξη οικουμενικών αντιλήψεων
και στο πολιτικό επίπεδο, μιας και όπως προανεφέρθη η πολιτική εμπειρία
του μουσουλμανικού Κόσμου είναι θεοκεντρική, σημείο που βρίσκεται σε
πλήρη αντίθεση με την Δυτική αντίστοιχη.
Έτσι γίνεται αντιληπτό γιατί οι μουσουλμάνοι έχουν ολιστική οπτική
και αντιλαμβάνονται ως κοινή πολιτική-πολιτιστική κληρονομιά τους όλη
την διαδρομή, από τους μεγάλους πρώτους Άραβες χαλίφηδες Ομεϋάδες ή
Αββασίδες (Ομάρ, Μωαβία κ.λπ.), τον Μαμελούκο Σαλαντίν (Salahedin) της
Αιγύπτου, τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή (Souleyman Kanuni για τους
Οθωμανούς) και τους άλλους μεγάλους ηγέτες της προ του Α΄ ΠΠ εποχής. Την
τάξη αυτή διετάραξε η δημιουργία εθνικών κρατών στον Αραβικό Κόσμο,
σύμφωνα με τα πρότυπα των ανάλογων Ευρωπαϊκών, status που επέβαλλε η
βούληση των αποικιοκρατικών δυνάμεων.
Η επιχειρούμενη από τους Δυτικούς αποικιοκράτες προσαρμογή και
δημιουργία των Αραβικών κρατών σε οντότητες σύμφωνα με τα δυτικά
πρότυπα, είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία μιας άρχουσας τάξης δυτικού
προσανατολισμού, η οποία δεν άντεξε με την ανάπτυξη του αραβικού
κοινωνικού-εθνικιστικού κινήματος κατά την φάση της από-αποικιοποίησης.
Όπως και στην Δύση το πέρασμα από την φεουδαρχία στην αστική
δημοκρατία, διήλθε μέσα από την ενδιάμεση φάση των απολυταρχικών
καθεστώτων (μοναρχιών ή δικτατοριών), αντίστοιχη ήταν και η πρόβλεψη για
τις νέες χώρες, όπου όμως κυριαρχούσε το Ισλάμ, το οποίο όμως, έχει
παντελώς διαφορετική αντίληψη και στο θέμα της προσέγγισης της εξουσίας.
Στο Κοράνι και τις χαντίθ, συναντά κανείς την διατύπωση της σχετικής
αντίληψης με απόλυτη σαφήνεια:
«Εσείς που πιστεύετε! Να είστε
υπάκουοι στον Αλλάχ και υπάκουοι στον Απόστολο και σε όσους, ανάμεσα
σας, έχουν εξουσία επάνω σας…» {Κοράνι 4:59}.
Ακόμη, σε καταγεγραμμένη χαντίθ ο Προφήτης φέρεται να λέγει:
«Σας
συμβουλεύω, να φοβάστε τον Αλλάχ και να υπακούετε τους αρχηγούς σας,
ακόμα και αν είναι ένας Αιθίοπας σκλάβος. Διότι πράγματι, όποιος ζήσει
μετά που θα φύγω θα δει πολλές διαφωνίες, διαμάχες και αντιφάσεις. Γι’
αυτό λοιπόν πρέπει να επιμένετε, να είστε προσκολλημένοι στην Σούννα μου
και στην Σούννα των ενάρετων Χαλίφηδων, προσκολληθείτε γερά, και
προσέξτε τις καινοτομίες (αιρέσεις), διότι όλα τα καινούργια (σε θέματα
πίστης) είναι Μπίντα’α (δογματική αίρεση) και κάθε Μπίντα’α είναι πλάνη
από τον ορθό δρόμο» {Άμπου Νταούντ, 4607).
Ακόμη πιο σαφής είναι η επόμενη χαντίθ:
[…Είπα, «θα υπάρξουν
κακές πάλι έπειτα από αυτές τις καλές», είπε, «ναι». Ρώτησα, «πως θα
γίνει αυτό». Είπε, «Θα υπάρξουν κυβερνήτες που δεν θα καθοδηγούν με την
καθοδήγηση μου και δεν θα υιοθετούν τους τρόπους μου (Σούννα). Ανάμεσα
τους θα υπάρχουν άνδρες που θα έχουν σατανικές καρδιές στα ανθρώπινα
σώματα τους». Είπα, «και τι να κάνω Απόστολε του Αλλάχ αν συμβεί να ζήσω
τέτοιες εποχές»; Απάντησε, «Να υπακούς τον κυβερνήτη και να τηρείς τις
εντολές του, ακόμα και εάν σε μαστιγώνει και σου αρπάζει την περιουσία,
να ακούς και να υπακούς»] {από την συλλογή του Ιμάμ Μούσλιμ, 1847}.
Διαπιστώνει λοιπόν ο αναγνώστης τους λόγους για τους οποίους η
συσπείρωση γύρω από τους ηγέτες ακόμη και απεχθών για τους δυτικούς
οφθαλμούς, δικτάτορες είναι βάσιμη και απολύτως αιτιολογημένη από τα
πολιτικά μουσουλμανικά ήθη. Δικαίωμα ερμηνείας και φιλοσοφικής σκέψης
έχουν ο Κυβερνήτης (χαλίφης), ο οποίος είναι διάδοχος του Προφήτη και ο
λόγιος (ουλεμά). Ο λόγος και η σκέψη τους είναι διαταγές για τον Πιστό
τις οποίες αυτός οφείλει να υπακούει αδιαπραγμάτευτα. Κατά συνέπεια,
όποιος επιτυγχάνει να κερδίσει της εξουσία (και αυτοί συμβαίνει γιατί
είναι θέλημα Θεού), έχει την δύναμη να επιβάλλει την θέση του.
Ευνοήτως, μία πληρέστερη έκθεση όλης της ισλαμικής αντίληψης και δεν
αρκείται σε λίγες γραμμές. Οι Άραβες έχουν αναπτύξει έναν πολύπλοκο
τρόπο σκέψης, ο οποίος δεν είναι εύκολα κατανοητός υπό την δυτική οπτική
μας. Άλλωστε, σε κάθε περίπτωση ο Δυτικός τρόπος σκέψης και η Δυτική
φιλοσοφία διαφέρουν από εκείνα της Ανατολής, καθώς η Ανατολική φιλοσοφία
είναι βιωματική. Οπωσδήποτε και δεν τίθεται ζήτημα του ποιος είναι
καλύτερος ή χειρότερος, αυτό άλλωστε δεν έχει και νόημα να τεθεί ως
ζήτημα αντιπαράθεσης. Για να απαντήσουμε όμως, στις προκλήσεις πρέπει
αφ’ ενός να γνωρίζουμε ποιος είναι ο «Άλλος». Η πολιτική, τεχνολογική
κ.λπ. ισχύς της Δύσης της δίνει πλεονεκτήματα, αλλά δεν διασφαλίζεται σε
καμία περίπτωση η ομαλή συνύπαρξη των δύο κόσμων.
Η έξαρση επιθετικότητας και η ανάπτυξη του σαλαφιτικού, πολιτικού
Ισλάμ και των ακραίους φανατικών τρομοκρατών δεν πρέπει να επικαλύψει
την προσπάθεια για ειρηνική συνύπαρξη και όσμωση των δύο κόσμων. Σε
καμία περίπτωση η Δύση δεν πρέπει να αντιδράσει τρομοκρατημένη και υπό
το κράτος πανικού. Απαιτείται ωριμότητα, ψυχραιμία, αλλά και πυγμή σε
όποιες εμφανιζόμενες εκτροπές. Κυρίως απαιτείται ισορροπημένη στάση. Όσο
άφρων ήταν, π.χ., η διαχείριση της μεταπολεμικής καταστάσεως στο
Αφγανιστάν και Ιράκ, εξ ίσου επιβλαβής και άφρων υπήρξε η σπασμωδική
αντίδραση στις κραυγές των φανατικών μουσουλμάνων με αφορμή την
δημοσίευση των περίφημων γελοιογραφιών που αφορούσαν στον Μωάμεθ, όπου
σύμπασα η πολιτική ηγεσία ισχυρών Δυτικών Κρατών έσπευσε να ψελίζει
δικαιολογίες και αιτήματα συγνώμης προς τους θρησκόληπτους ιμάμηδες.
Τέλος, εξ όλου συνειρμού και δεδομένων, γίνεται σαφές ότι οι
νέο-Οθωμανικές αιτιάσεις της εξ Ανατολής γείτονος, δεν στερούνται
ερεισμάτων, τουλάχιστον στο ιδεολογικό-πολιτικό επίπεδο, στον Αραβικό
και εν γένει στον Μουσουλμανικό Κόσμο.
Αν και από το 2009 –ημερομηνία κατά την οποία ο Νταβούντογλου έγινε
Υπουργός Εξωτερικών, αφήνοντας την θέση του Ειδικού Απεσταλμένου του
Πρωθυπουργού για την Μέση Ανατολή-, υπήρχαν σοβαροί και ουσιαστικοί
λόγοι, οι οποίοι συνηγορούσαν, αν δε επέβαλαν, την επισταμένη ενασχόληση
και ανάλυση στην Ελλάδα, σχετικά με το θέμα της ανάπτυξης των
ισλαμιστικών κινημάτων, η Ελληνική Εξωτερική πολιτική συνέχισε να
υπνώττει και να «βολεύεται» στους μύθους, τις εμμονές και τα δογματικά
στερεότυπά της, τα οποία είχαν διαμορφωθεί σε ένα τελείως διαφορετικό
Παγκόσμιο περιβάλλον.
Έχει αναφερθεί –και από τον γράφοντα-, ότι η διαχείριση των διεθνών
υποθέσεων της χώρας, στερείται, ουσιαστικά, αναλυτικών εργαλείων και
ασκείται μονοδιάστατα στα περιθώρια των γενικότερων Ευρωπαϊκών επιλογών,
δίχως να καταβάλλεται ουσιαστική προσπάθεια καλλιέργειας επιμέρους
σχέσεων και συνακολούθως της προωθήσεως των Ελληνικών συμφερόντων.
Υστερούμε σημαντικά στον στρατηγικό σχεδιασμό –η ύπαρξη του οποίου
προϋποθέτει αναλυτική δυνατότητα-, αλλά, η ανάπτυξη του θέματος απαιτεί
έκταση και θα απασχολήσει σε άλλο κείμενο. Το ζήτημα είναι ότι κατά τα
χερσαία σύνορα, η Ελλάς περιβάλλεται από μουσουλμανικά κράτη ενώ το ίδιο
και σε μεγαλύτερο αριθμό συμβαίνει και για την θαλάσσια γειτονία μας.
Συνεπώς, απαιτείται προσοχή και ανάλυση βάθους προκειμένου να
σχεδιασθεί, από Ελληνικής πλευράς, ουσιαστική και αποτελεσματική
απάντηση, επί ολοκλήρου του φάσματος των προκλήσεων που διαμορφώνει η
σύγχρονη πραγματικότητα, πάντοτε στο πλαίσιο της ειρηνικής συνύπαρξης.
