Απεβίωσε ο Αρχιεπίσκοπος Desmond Tutu

Newsberg, 27/12/2021

Οι καμπάνες στον καθεδρικό ναό της Πόλεως του Ακρωτηρίου (Cape Town), σήμαναν σήμερα το μεσημέρι Δευτέρας 28^ης Δεκεμβρίου 2021, κτύπησαν πένθιμα, σημαίνοντας την έναρξη της εβδομάδας πένθους για τον Αγγλικανό Αρχιεπίσκοπο Desmond Tutu, ο οποίος απεβίωσε την Κυριακή, ανήμερα των Χριστουγέννων, στα 90 του χρόνια.

Ο Αρχιεπίσκοπος Tutu, κάτοχος Νόμπελ Ειρήνης, διεκρίνετο για το καλό χιούμορ, το εμπνευσμένο κήρυγμα και την ευσυνείδητη εργασία για τα πολιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα, στοιχεία τα οποία τον κατέστησαν σεβαστό ηγέτη κατά τη διάρκεια του αγώνα για τον τερματισμό του απαρτχάιντ στη γενέτειρά του τη Νότια Αφρική.

Ο Πρόεδρος της Νότιας Αφρικής Σίριλ Ραμαφόσα, επιβεβαίωνοντας τον θάνατό του εξέφρασε τα συλλυπητήριά του στην οικογένεια του εκλιπόντος, αποκαλώντας τον «πατριώτη χωρίς όμοιο» λέγοντας: «Ένας άνθρωπος με εξαιρετική διάνοια, ακεραιότητα και ακατάβλητος ενάντια στις δυνάμεις του απαρτχάιντ, ήταν επίσης τρυφερός και ευάλωτος, γεμάτος συμπόνια για εκείνους που είχαν υποστεί καταπίεση, αδικία και βία υπό το απαρτχάιντ και τους καταπιεσμένους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο».

Αυτό, άλλωστε είναι και ο λόγος που μαζί με τους ΝοτιοΑφρικανούς, την απώλεια του Desmond Tutu πενθούν σε όλον τον κόσμο LGBTQ κοινότητες, οι Παλαιστίνιοι, οι υποστηρικτές της κλιματικής δικαιοσύνης και προστασίας του περιβάλλοντος κ.ά.

Η κατάσταση της υγείας του Τούτου ήταν πολύ κακή επί σειρά ετών. Το 2013, υποβλήθηκε σε εξετάσεις για επίμονη λοίμωξη και εισήχθη στο νοσοκομείο αρκετές φορές κατά τα επόμενα χρόνια.

Για έξι δεκαετίες, ο Τούτου -γνωστός στοργικά ως «η Αψίδα»- ήταν μια από τις κύριες φωνές που παρότρυνε την κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής να τερματίσει το απαρτχάιντ, την επίσημη πολιτική φυλετικού διαχωρισμού της χώρας. Μετά το τέλος του απαρτχάιντ στις αρχές της δεκαετίας του '90 όταν ο επί πολλά έτη φυλακισμένος Νέλσον Μαντέλα έγινε πρόεδρος της χώρας, ο Τούτου διορίστηκε πρόεδρος της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης της Νότιας Αφρικής.

Το ίδρυμα Νέλσον Μαντέλα χαρακτήρισε την απώλεια του Τούτου «απροσμέτρητη» και εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση:

«Ήταν μεγαλύτερος από τη ζωή και για τόσους πολλούς στη Νότια Αφρική και σε όλο τον κόσμο η ζωή του ήταν μια ευλογία», ανέφερε το ίδρυμα σε δήλωση. «Οι συνεισφορές του στους αγώνες ενάντια στην αδικία, σε τοπικό και παγκόσμιο επίπεδο, ταιριάζουν μόνο με το βάθος της σκέψης του για τη δημιουργία ελεύθερου μέλλοντος για τις ανθρώπινες κοινωνίες».

Το έργο του Tutu για τα πολιτικά και τα ανθρώπινα δικαιώματα οδήγησε σε εξέχουσες διακρίσεις από όλο τον κόσμο. Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα του απένειμε το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας το 2009. Ο κ. Ομπάμα αποκάλεσε τον Τούτου «μέντορα, φίλο και ηθική πυξίδα» σε μια δήλωση μετά τον θάνατό του.

«Ο Αρχιεπίσκοπος Τούτου ήταν προσγειωμένος στον αγώνα για απελευθέρωση και δικαιοσύνη στη χώρα του, αλλά επίσης ανησυχούσε για την αδικία παντού. Ποτέ δεν έχασε την αίσθηση του χιούμορ και την προθυμία του να βρει ανθρωπιά στους αντιπάλους του», είπε ο Ομπάμα.

Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, κ. Τζο Μπάιντεν θρήνησε επίσης τον Τούτου την Κυριακή. «Το θάρρος και η ηθική του διαύγεια βοήθησαν να εμπνεύσουμε τη δέσμευσή μας να αλλάξουμε την αμερικανική πολιτική απέναντι στο κατασταλτικό καθεστώς του Απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική. Η κληρονομιά του ξεπερνά τα σύνορα και θα αντηχεί στους αιώνες», δήλωσε ο πρόεδρος σε κοινή δήλωση με την πρώτη κυρία Τζιλ Μπάιντεν.

Το 2012, ο Τούτου έλαβε επιχορήγηση 1 εκατομμυρίου δολαρίων από το Ίδρυμα Mo Ibrahim για τη «διά βίου δέσμευσή του να λέει την αλήθεια στην εξουσία». Το επόμενο έτος, έλαβε το βραβείο Templeton για τη «δια βίου εργασία του στην προώθηση πνευματικών αρχών όπως η αγάπη και η συγχώρεση που βοήθησε στην απελευθέρωση των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο».

Το πιο αξιοσημείωτο είναι ότι έλαβε το Νόμπελ Ειρήνης το 1984, 24 χρόνια μετά από τον συμπατριώτη του, Albert Lutuli, ο οποίος έλαβε το βραβείο το 1960.

Το Νόμπελ εδραίωσε την ιδιότητα του Τούτου ως βασική προσωπικότητα της Νοτίου Αφρικής, μια θέση που κέρδισε στον απόηχο των διαδηλώσεων κατά του απαρτχάιντ. Παρά την διεθνή κατακραυγή για την πολιτική του apartheid, και την παγκόσμια αποδοκιμασία -η χώρα είχε αποκλειστεί από τους Ολυμπιακούς Αγώνες από το 1964 έως το 1988-, η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής διέλυσε την αντιπολίτευση, κηρύσσοντας  παράνομο το κόμμα του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου και φυλακίζοντας τους ηγέτες του, συμπεριλαμβανομένου του Νέλσον Μαντέλα.

Ήταν η στιγμή να μπει μπροστά ο κλήρος. «Φτάσαμε στο στάδιο όπου η εκκλησία ήταν προστάτης του λαού, που ήταν η φωνή του λαού», είπε ο αιδεσιμότατος Frank Chikane, πρώην επικεφαλής του Συμβουλίου Εκκλησιών της Νότιας Αφρικής σε συνέντευξή του, στο CNN.

Ο σημερινός αρχιεπίσκοπος του Κέιπ Τάουν και μητροπολίτης της Αγγλικανικής Εκκλησίας της Νότιας Αφρικής, Thabo Makgoba, είπε ότι η εκκλησία θα προγραμματίσει την κηδεία και τα μνημόσυνα του Tutu.

«Η κληρονομιά του Ντέσμοντ Τούτου είναι η ηθική δύναμη, το ηθικό θάρρος και η διαύγεια», ανέφερε ο Μακγκόμπα σε δήλωση. «Καταλάβαινε τον κόσμο. Δημόσια και μόνος, έκλαιγε γιατί ένιωθε τον πόνο των ανθρώπων. Και γέλαγε -- όχι, όχι απλά γέλαγε, έλαμπε από χαρά όταν μοιραζόταν τη χαρά τους»

Στη Βρετανία, ο Πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον και ο Αρχιεπίσκοπος του Καντέρμπουρι Τζάστιν Γουέλμπι εξέδωσαν ανακοινώσεις επαινώντας τον Τούτου για την ευφυΐα και τη μεταδοτική του θετικότητα.

«(Αυτόν) θα τον θυμόμαστε για την πνευματική του ηγεσία και το ακατάσχετο καλό του χιούμορ», είπε ο Βρετανός Πρωθυπουργός, ενώ ο Αρχιεπίσκοπος Γουέλμπι αποκάλεσε τον Τούτου «έναν προφήτη και ιερέα, έναν άνθρωπο που με λόγια και πράξεις  ενσάρκωσε την ελπίδα και τη χαρά, που ήταν τα θεμέλια της ζωής του. Ακόμη και στη βαθιά μας θλίψη ευχαριστούμε για μια τόσο καλή ζωή», είπε.

Ο δρόμος του Tutu ήταν δύσβατος και τραχύς

Στη δεκαετία του 1950, ο Τούτου είχε παραιτηθεί από την θέση δασκάλου, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τους κυβερνητικούς περιορισμούς στην εκπαίδευση για τα μαύρα παιδιά, τον νόμο για την εκπαίδευση Μπαντού. Χειροτονήθηκε το 1960 και πέρασε τη δεκαετία του '60 και τις αρχές της δεκαετίας του '70 εναλλάσσοντας μεταξύ Λονδίνου και Νότιας Αφρικής. Το 1975 διορίστηκε κοσμήτορας του καθεδρικού ναού της Αγίας Μαρίας στο Γιοχάνεσμπουργκ και χρησιμοποίησε αμέσως τη νέα του θέση για να κάνει πολιτικές δηλώσεις.

«Όταν διοριστήκαμε είπαμε...Λοιπόν, θα ζήσουμε στο Soweto», είπε στην Academy of Achievement, αναφερόμενος στους μαύρους δήμους του Γιοχάνεσμπουργκ. «Και έτσι ξεκινάμε πάντα κάνοντας μια πολιτική δήλωση, ακόμη και χωρίς να την αρθρώνουμε με λόγια».

Από μικρή ηλικία είχε εμπνευστεί από τον Trevor Huddleston, έναν ιερέα και πρώιμο ακτιβιστή κατά του απαρτχάιντ που εργάστηκε σε μια παραγκούπολη του Γιοχάνεσμπουργκ τη δεκαετία του 1950. Ξεκινώντας σε αυτό το μονοπάτι, ενέπνευσε χιλιάδες συμπατριώτες του -- και περισσότερους σε όλο τον κόσμο.

«Ο Ντέσμοντ Τούτου δεν είχε κανέναν λόγο να ενεργήσει όπως έπραξε εκτός από τη βαθιά του αίσθηση της κοινής μας ανθρωπιάς που εργαζόταν για έναν κόσμο στον οποίο η δικαιοσύνη και η ευημερία όλων είναι έκφραση της ηθικής του ηγεσίας της συμπόνιας», έγραψε ο επισκοπικός ιερέας Robert V. Taylor στο CNN το 2011.

Ο Τούτου πίστευε ότι δεν είχε άλλη επιλογή, ακόμα κι αν το μονοπάτι ήταν τραχύ. Στην ομιλία την ημέρα της βράβευσής του από την Academy of Achievementνείπε χαρακτηριστικά:

«Πραγματικά θα θύμωνα με τον Θεό. Θα έλεγα, "Δηλαδή, πώς στο όνομα όλων των καλών μπορείς να επιτρέψεις να συμβεί αυτό ή εκείνο» «Αλλά δεν αμφέβαλα ότι τελικά η καλή, σωστά, θα επικρατούσε δικαιοσύνη».

Ταραγμένοι καιροί

Ο Desmond Mpilo Tutu γεννήθηκε στις 7 Οκτωβρίου 1931 στο Klerksdorp, μια πόλη στην επαρχία Transvaal της Νότιας Αφρικής. Ο πατέρας του ήταν δάσκαλος και η μητέρα του οικιακή βοηθός και ο νεαρός Τούτου είχε σχέδια να γίνει γιατρός, εν μέρει χάρη σε μια παιδική περίοδο φυματίωσης, που τον έβαλε στο νοσοκομείο για περισσότερο από ένα χρόνο. Είχε προκριθεί ακόμη και για ιατρική σχολή, αλλά οι γονείς του δεν μπορούσαν να αντεπεξέλθουν στα δίδακτρα, έτσι υποχρεωτικά, για βιοποριστικούς λόγους, στράφηκε στην διδασκαλία.

«Η κυβέρνηση έδινε υποτροφίες σε ανθρώπους που ήθελαν να γίνουν δάσκαλοι», είπε στην Academy of Achievement. «Έγινα δάσκαλος και δεν το έχω μετανιώσει».

Ωστόσο, ήταν τρομοκρατημένος με την κατάσταση των μαύρων σχολείων της Νότιας Αφρικής, και ακόμη περισσότερο τρομοκρατήθηκε όταν ο νόμος για την εκπαίδευση Μπαντού ψηφίστηκε το 1953 που χώριζε φυλετικά το εκπαιδευτικό σύστημα του έθνους. Παραιτήθηκε σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Λίγο αργότερα, ο Επίσκοπος του Γιοχάνεσμπουργκ τον δέχθηκε στους κόλπους της Εκκλησίας και τον χειροτόνησε.

Οι δεκαετίες του 1960 και του 1970 ήταν ταραχώδεις στιγμές στη Νότια Αφρική. Τον Μάρτιο του 1960, 69 άνθρωποι σκοτώθηκαν στη σφαγή του Σάρπβιλ, όταν η αστυνομία της Νότιας Αφρικής άνοιξε πυρ εναντίον πλήθους διαδηλωτών. Ο Λουτούλι, ηγέτης του ANC (African National Congress) που κήρυττε τη μη βία, τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης αργότερα το ίδιο έτος -ενώ του απαγορεύτηκε να φύγει από τη χώρα. (Η κυβέρνηση τελικά τον άφησε να φύγει για λίγες μέρες για να παραλάβει το βραβείο του.)

Ο Μαντέλα -που τότε ηγούνταν μιας ένοπλης πτέρυγας του ANC-, συνελήφθη, δικάστηκε και το 1964, καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη. Στις αρχές της δεκαετίας του '70, η κυβέρνηση ανάγκασε εκατομμύρια Μαύρους να εγκατασταθούν σε αυτό που ονομάζονταν «πατρίδες».

Ο Τούτου πέρασε πολλά από αυτά τα χρόνια στη Μεγάλη Βρετανία, παρακολουθώντας από μακριά, αλλά τελικά επέστρεψε οριστικά το 1975, όταν διορίστηκε κοσμήτορας του καθεδρικού ναού της Αγίας Μαρίας στο Γιοχάνεσμπουργκ. Τον επόμενο χρόνο χειροτονήθηκε Επίσκοπος Λεσότο. Κέρδισε φήμη για μια επιστολή του Μαΐου 1976 που έγραψε στον πρωθυπουργό, προειδοποιώντας για αναταραχή.

«Η διάθεση στους δήμους ήταν τρομακτική», είπε στην Academy of Achievement.Ένα μήνα αργότερα στο Σοβέτο εξερράγη η βία. Πάνω από 600 σκοτώθηκαν στην εξέγερση.

 

Καθώς η κυβέρνηση γινόταν όλο και πιο καταπιεστική – κρατούμενοι -- κράτηση Μαύρων ανθρώπων, θέσπιση επαχθών νόμων -- Ο Τούτου γινόταν όλο και πιο ειλικρινής.

«Ήταν ένας από τους πιο μισητούς ανθρώπους, ιδιαίτερα από τη Λευκή Νότια Αφρική, λόγω της στάσης που κράτησε», δήλωσε στο Αμερικανικό  δίκτυο CNN, το πρώην μέλος της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης Άλεξ Μπορέιν.

Ο αιδ. Chikane, συνάδελφος του στο Νοτιοαφρικανικό Συμβούλιο Εκκλησιών, είπε: «Η ηθική του εξουσία (ήταν) και το όπλο και η ασπίδα του, που του επέτρεψε να αντιμετωπίσει τους καταπιεστές του με μια σπάνια ατιμωρησία».

Η Νότια Αφρική γινόταν μια χώρα παρίας. Οι διαδηλωτές στις Ηνωμένες Πολιτείες διαμαρτυρήθηκαν για τις εταιρικές επενδύσεις στην Νότιο Αφρική και το Κογκρέσο υποστήριξε τη στάση αυτή, με την τροποποίηση Rangel του 1987. Τα Ηνωμένα Έθνη καθιέρωσαν ένα πολιτιστικό μποϊκοτάζ. Δημοφιλή τραγούδια, όπως το "Free Nelson Mandela" του Special AKA και το "Sun City" του Artists United Against Apartheid, αποδοκίμασαν την πολιτική της χώρας.

Με τα κόκκινα άμφια του, ο Τούτου έκοψε μια χαρακτηριστική φιγούρα -ίσως ποτέ περισσότερο από την ομιλία του για το Νόμπελ το 1984- καθώς κήρυττε από τον άμβωνα: «Θεέ μου, δεν με πειράζει αν πεθάνω τώρα»

Αφού απομάκρυνε τις προκαταλήψεις και τις ανισότητες του συστήματος του απαρτχάιντ, ο Τούτου συνόψισε τις σκέψεις του. «Με λίγα λόγια», είπε, «αυτή η γη, πλούσια προικισμένη με τόσους πολλούς τρόπους, δυστυχώς στερείται δικαιοσύνης».

Το 1988, δύο χρόνια αφότου ονομάστηκε Αρχιεπίσκοπος του Κέιπ Τάουν, έγινε ο πρώτος Μαύρος επικεφαλής της Αγγλικανικής Εκκλησίας στη Νότια Αφρική, ο Τούτου συνελήφθη ενώ υπέβαλε αίτημα κατά του απαρτχάιντ στο κοινοβούλιο της Νότιας Αφρικής.

Τον επόμενο χρόνο, ο Τούτου ηγήθηκε μιας πορείας 20.000 ατόμων στο Κέιπ Τάουν. Το 1989, ένας νέος πρόεδρος, ο F.W. de Klerk, άρχισε να χαλαρώνει τους νόμους για το απαρτχάιντ. Τελικά, στις 11 Φεβρουαρίου 1990, ο Μαντέλα αποφυλακίστηκε μετά από 27 χρόνια. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1994, ο Μαντέλα θα εκλεγόταν πρόεδρος. Ο Τούτου συνέκρινε το δικαίωμα να ψηφίσει για πρώτη φορά με το «ερωτεύομαι» και με την γέννηση του πρώτου του παιδιού.-- η παρουσίαση του Μαντέλα ως νέου προέδρου της χώρας ήταν η μεγαλύτερη στιγμή της ζωής του.

«Είπα πραγματικά στον Θεό, δεν με πειράζει αν πεθάνω τώρα», δήλωσε, τότε, στο CNN.

Το 1995 ο Μαντέλα τον διόρισε πρόεδρο της Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης για να αντιμετωπίσει τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα χρόνια του απαρτχάιντ. Ο Tutu χάλασε στην πρώτη ακρόαση του TRC το 1996. Το TRC έδωσε την έκθεσή του στην κυβέρνηση το 1998. Η Tutu ίδρυσε το Desmond Tutu Peace Trust την ίδια χρονιά.

Επέστρεψε στη διδασκαλία, έγινε επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Emory στην Ατλάντα για δύο χρόνια και αργότερα διδάσκοντας στο Episcopal Divinity School στο Cambridge της Μασαχουσέτης. Εξέδωσε αρκετά βιβλία, μεταξύ των οποίων τα «No Future Without Forgiveness» (1999), «God Is Not a Christian» (2011) και ένα παιδικό βιβλίο, «Desmond and the Very Mean Word» (2012).

Αποσύρθηκε από τη δημόσια υπηρεσία το 2010, αλλά δεν σταμάτησε να εκφράζει τις απόψεις του δημόσια. Κάλεσε σε μποϊκοτάζ του Ισραήλ το 2014 και είπε ότι ο πρώην Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους και ο πρώην πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Τόνι Μπλερ πρέπει να «απολογηθούν» στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τις ενέργειές τους γύρω από τον πόλεμο στο Ιράκ.

Παρά τους επαίνους και τη φήμη, όπως έλεγε, δεν ένιωθε «σπουδαίος άνθρωπος».

«Τι είναι σπουδαίος άνθρωπος;» αναρωτιόταν. «Ξέρω απλώς ότι είχα απίστευτες, απίστευτες ευκαιρίες... Όταν ξεχωρίζεις μέσα σε ένα πλήθος, είναι πάντα μόνο επειδή σε φέρνουν στους ώμους άλλων».

Για όλα τα καλά του έργα, πρόσθεσε, μπορεί να υπήρχε ένας άλλος λόγος που είχε τόσους πολλούς οπαδούς.

«Με πήραν μόνο επειδή έχω αυτή τη μεγάλη μύτη», είπε. «Και έχω αυτό το εύκολο όνομα: Τούτου».

Ο Tutu έμεινε με την σύζυγό του Nomalizo Leah Tutu, για περισσότερα από 60 χρόνια, με την οποία απέκτησε τέσσερα παιδιά, τον Trevor, την Theresa, τη Naomi και τον Mpho.